第十五卷:芹 紫芹
芹
- 原 芹,古作蕲,本草作𧁲,从屮,从𣂷,谐声也,后省作芹。楚有蕲州、蕲县,俱音淇。罗愿云:地多产芹,故字从芹。蕲亦音芹,徐锴注说文,蕲字,从屮,[单斤],诸书无[单斤]字,据此,则蕲字亦当从𣂷,作𧁲字也。一名水英,一名楚葵。尔雅云:芹,楚葵。注云:今水中芹菜。有水芹,旱芹。水芹生江湖陂泽之涯,旱芹生平地,有赤、白二种。尔雅翼云:白芹,舒、蕲多有之,土人呼为白芷。二月生苗,其叶对节而生,似芎藭。其茎有节棱而中空,其气芬芳。五月开细白花,如蛇床花。苏恭云:白芹取根,赤芹茎、叶并堪作菹。味甘,无毒。止血养精,益气,止烦,去伏热,杀药毒,令人肥健。置酒酱香美,和醋食,滋人,但损齿。又有一种,马芹,尔雅谓之茭,又名牛蕲,若野茴香,叶细锐,可食,亦芹类也。本草李时珍云:一名胡芹,一名野茴香,以其气味、子形微似也。金光明经谓之叶婆你,与芹同类而异种。一种黄花者,毛芹也,有毒,杀人。此旱芹之一种。
- 汇考
- 增 诗 小雅 觱沸槛泉,言采其芹。 笺 芹,菜也,可以为菹,亦所用待君子也。我使采其水中芹者,尚洁清也。
- 鲁颂 思乐泮水,薄采其芹。
- 周礼 天官 加豆之实,芹菹、兔醢。
- 原 吕氏春秋 菜之美者,云梦之芹。
- 列子 昔人有美戎菽、甘枲、茎芹、萍子者,对乡豪称之。乡豪取而尝之,蜇于口,惨于腹,众哂而怨之,其人大惭。
- 四时宝镜 东晋李鄂,立春日命以芦菔、芹菜为菜盘,相馈贶。
- 增 龙城录 魏左相,忠言谠论,赞襄万机,诚社稷臣。有日退朝,太宗笑谓侍臣曰:此羊鼻公不知遗何好而能动其情。侍臣曰:魏徵好嗜醋芹,每食之,欣然称快,此见其真态也。明日召赐食,有醋芹三杯,公见之欣喜翼然,食未竟而芹已尽。太宗笑曰:卿谓无所好,今朕见之矣。公拜谢曰:君无为故无所好,臣执作从事,独僻此收敛物。太宗默而感之,公退,太宗仰睨而三叹之。
- 二老堂诗话 蜀人缕鸠为脍,配以芹菜。或为诗云:本欲将芹补,那知弄巧成。
- 尔雅翼 释菜,以菜为挚,即采水中三品之水草以荐之。采菽诗次章,采槛泉中之水芹,微物也,而古人不以微薄废礼,犹愈于无礼也,今释奠先圣犹用之。
- 昌平山水记 芹城,在州东三十里。有桥,桥下有水,出芹。
- 山家清供 芹,二月三月作英时采之,入汤,取出以苦酒研子,入盐与茴香渍之,可作菹,惟瀹而羹之,既清而馨,犹碧涧然,故杜甫有香芹碧涧羹之句。
- 集藻
- 四言古诗
- 原 明 陈继儒 春水渐宽,青青者芹,君且留此,弹余素琴。
- 五言律诗
- 增 宋 朱熹 次韵公济惠芹 晚食宁论肉,知君薄世荣,琼田何日种,玉本一时生,白鹤今休误,青泥旧得名,收单还炙背,北阙傥关情。
- 五言绝句
- 增 明 高启 芹 饭煮忆青泥,羹炊思碧涧,无路献君门,对案增三叹。
- 诗散句
- 原 唐 杜甫 献芹则小小,荐藻明区区。
- 韩愈 食芹虽云美,献御固已痴。
- 杜甫 风吹青井芹。
- 增 白居易 饭稻茹芹英。
- 元 倪瓒 香芹浑满涧。
- 原 唐 杜甫 饭煮青泥坊底芹。
- 增 杜甫
- 美芹由来知野人。
- 盘剥白鸦乌觜芹。
- 温庭筠 洁白芹芽入燕泥。
- 宋 陆游 盘蔬临水采芹芽。
- 词
- 增 宋 高观国 生查子 野香春吐芽,泥湿随飞燕,碧涧一杯羹,夜照无人剪。玉钗和露香,鹅管随香软,野意重殷勤,持以君王献。
- 别录
- 原 禁忌 三月、八月二时,龙带精入芹菜中。人误食之为病,面青手青,腹满如妊,痛不可忍。服硬饧三四升,日三,吐出蜥蜴便瘥。一说,亦虺蛇、蜥蜴之毒耳,非龙也,春夏之交,遗精于此,且蛇喜食芹,尤为可證。
附录 紫芹
- 增 本草 紫芹,一名蜀芹,亦名楚葵,一名苔菜,一名水萄菜。
- 原 紫芹,即赤芹。生阴崖陂池近水石边,状类赤芍药。叶深绿,背甚赤,茎似荞麦,花红可喜,结实亦似秕荞麦。味苦涩,其汁可以煮雌、制汞、伏砂、擒黄,号起贫草。他方颇少,太行、王屋诸山最多。